Πρόσφατα επαναλήφθηκε ένα πείραμα Ψυχολογίας που στο παρελθόν είχε εγείρει τεράστιες αντιδράσεις και ζητήματα ηθικής στην επιστημονική κοινότητα. Με αφορμή το πείραμα που έλαβε χώρα το 1961 στο Πανεπιστήμιο του Yale υπό τον καθηγητή Ψυχολόγο Stanley Milgram, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο SWPS Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών της Πολωνίας το επανέλαβαν μισό αιώνα μετά. Τα αποτελέσματα αξίζουν μεγάλη προσοχή και αποτελούν τροφή για κριτική σκέψη.
Το Πείραμα του Milgram
Το 1961 ο Ψυχολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Yale, Stanley Milgram αποφασίζει να ερευνήσει την επιρροή που έχουν οι φιγούρες εξουσίας στη λήψη αποφάσεων του ατόμου, με αφορμή τις θηριωδίες της Ναζιστικής περιόδου.
Η επιρροή αυτή με βάση το διαχωρισμό των επιπέδων της κοινωνικής επίδρασης βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο, αυτό της υπακοής. Στην περίπτωση της υπακοής, το ένα άτομο που κατέχει θέση εξουσίας είτε εκ περιβολής κατοχυρωμένη (συνταγματάρχης, αστυνομικός, γιατρός) είτε θέσει κατοχυρωμένη (καθηγητής, διευθυντής, προϊστάμενος) δίνει εντολή στο άλλο άτομο ή άτομα που βρίσκονται ιεραρχικά σε χαμηλότερη θέση την οποία θα πρέπει να διεκπεραιώσουν.
Στη περίπτωση του πειράματος, οι συμμετέχοντες ύστερα από κλήρωση ελάμβαναν είτε το ρόλο του δασκάλου (φιγούρα εξουσίας) είτε το ρόλο του μαθητή εικονικά; Καθώς μαθητής πάντα αναλάμβανε ένας συνεργάτης του ερευνητή.
Ο κύριος ρόλος των συμμετεχόντων ήταν ν’ αναλάβουν το ρόλο του δασκάλου και σε περίπτωση λάθος απάντησης του «μαθητή» να τον υποβάλλει σε ηλεκτροσόκ, του οποίου η ένταση προοδευτικά θα έπρεπε να μεγαλώνει.
Οι συμμετέχοντες δέχονταν πιέσεις ή ακόμα και διαταγές από τον ερευνητή, να αυξήσουν την ένταση του «χορηγούμενου ηλεκτροσόκ». Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό 65%, των συμμετεχόντων υπάκουσαν και εκτέλεσαν το δυνατότερής έντασης ηλεκτροσόκ, χωρίς αμφισβήτηση ή αντίρρηση. Να διευκρινίσουμε πως δεν υπήρχε πραγματικό ηλεκτροσόκ, ο μαθητής ήταν συνεργάτης του ερευνητή και οι έντονες αληθοφανείς κραυγές τις στιγμές του ηλεκτροσόκ ανήκαν σε ηθοποιούς.
Πολωνία: Μισό αιώνα μετά
Eρευνητές από το Πανεπιστήμιο SWPS Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Βρότσλαβ της Πολωνίας επανέλαβαν το πείραμα με δείγμα 40 ανδρών και 40 γυναικών από 18 εώς 69 ετών. Σημαντική σημείωση είναι ότι το πείραμα δεν βασίστηκε στην ακριβή διαδικασία του Milgram, αλλά στη διαδικασία του Burger.
Από τότε συγκροτήθηκαν οι Επιτροπές Ηθικής Δεοντολογίας και μέχρι σήμερα είναι ιδιαιτέρως σχολαστικές και αυστηρές στην τήρηση της Ηθικής Δεοντολογίας στα πειράματα και τις έρευνες. Η έρευνα δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Κοινωνικής Ψυχολογίας Social Psychological and Personality Science.
Τ’ αποτελέσματα του πειράματος αναφέρουν ότι 9 στους 10 συμμετέχοντες (90%) ήταν πρόθυμοι να πατήσουν το κουμπί με το δυνατότερο σε ισχύ «ηλεκτροσόκ». Οι ερευνητές ασκούσαν πιέσεις στους συμμετέχοντες λέγοντας τους ότι πρέπει να συνεχίσουν χωρίς να έχουν άλλη επιλογή και να φτάσουν στο τέλος.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει και ένα άλλο εύρημα το οποίο αναφέρει πως στη περίπτωση που το θύμα του «ηλεκτροσόκ» ήταν γυναίκα αναγνωρίζοντας την από τις κραυγές, ο αριθμός των συμμετεχόντων που αρνούνταν να εκτελέσουν την εντολή, τριπλασιαζόταν από όταν το θύμα ήταν άνδρας.
Σκέψεις
Το γεγονός ότι η επανάληψη του πειράματος του Milgram μετά από μισό αιώνα, επέφερε ακόμη μεγαλύτερα ποσοτικά αποτελέσματα στη προθυμία και εν τέλει στην υπακοή σε εντολές ατόμων που κατέχουν κάποιου είδους εξουσίας, καταδεικνύει πως η κοινωνική πίεση που ασκείται στο άτομο έχει μεγαλύτερη ισχύ από την προσωπική και αξιακή του κρίση.
Η κριτική ικανότητα, η δυνατότητα λήψης αποφάσεων, η αμφισβήτηση καθώς και η οριοθέτηση (η ικανότητα σε αυτή τη περίπτωση να πει κάποιος ότι αρνείται να συνεχίσει να λαμβάνει μέρος στο πείραμα) φαίνεται να εξακολουθούν να υπολείπονται. Αντιθέτως η παθητικοποίηση, η άκριτη προθυμία και ο φόβος της εξουσίας φαίνεται να κυριαρχούν στη ψυχοσύνθεση του ατόμου που δέχεται πιέσεις ή λαμβάνει εντολές.
Βιβλιογραφία:
Dariusz Doliński, Tomasz Grzyb, Michał Folwarczny, Patrycja Grzybała, Karolina Krzyszycha, Karolina Martynowska, Jakub Trojanowski (2017). Would You Deliver an Electric Shock in 2015? Obedience in the Experimental Paradigm Developed by Stanley Milgram in the 50 Years Following the Original Studies. Social Psychological and Personality Science 10.1177/1948550617693060,
