Μέσα στην ψυχοθεραπεία οι άνθρωποι ενδέχεται να προβάλουν επιθυμίες, στάσεις και συναισθήματα που έχουν για ένα σημαντικό πρόσωπο της ζωής τους επάνω στο πρόσωπο του θεραπευτή. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται μεταβίβαση, και μπορεί να εμφανισθεί τόσο σε ενήλικες θεραπευόμενους όσο και σε παιδιά. Μόλις συμβεί η μεταβίβαση, το άτομο αναμένεται να συμπεριφερθεί σύμφωνα με αυτό που πρόβαλε. Η μεταβίβαση είναι ως επί το πλείστον ασυνείδητη και μπορεί να συμβεί επανειλημμένα κατά τη διάρκεια των συνεδρίων.
Ο όρος μεταβίβαση προέρχεται από την ψυχανάλυση. Η ψυχαναλυτική σχολή σκέψης υποστηρίζει πως ο θεραπευτής, λειτουργώντας αντικειμενικά και όσο το δυνατόν λιγότερο παρεμβατικά, γίνεται το λευκό πανί του κινηματογράφου, πάνω στο οποίο το άτομο θα προβάλει την ιστορία του. Γι’ αυτό, άλλωστε, και το ντιβάνι τοποθετείτο αντικριστά του θεραπευτή στην παραδοσιακή ψυχανάλυση. Ο θεραπευόμενος πρέπει να είναι όσον το δυνατόν περισσότερο ελεύθερος να μιλήσει χωρίς αυτο-λογοκρισία.
Το περιεχόμενο της μεταβίβασης
Το περιεχόμενο της μεταβίβασης μπορεί να είναι είτε θετικό είτε αρνητικό. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να προβάλλει πάνω στον θεραπευτή του ένα εξιδανικευμένο πατρικό πρότυπο. Αν πρόκειται για γυναίκα ψυχοθεραπεύτρια, τότε το πρότυπο είναι πιθανόν να αφορά τη μητέρα. Το άτομο αναμένει από τον θεραπευτή του πως θα τον προστατέψει, θα του φερθεί στοργικά και θα καλύψει όλες τις ανάγκες του. «Μόνο μαζί σου νιώθω τόσο άνετα. Πιστεύω είσαι ο μόνος που νοιάζεται για μένα. Όταν είμαι εδώ, δεν φοβάμαι».
Αντίστοιχα, σε ένα αρνητικό περιεχόμενο μεταβίβασης, το άτομο που βίωσε απόρριψη, π.χ. από τον σύντροφό του, μπορεί να προβάλει πάνω στον θεραπευτή αισθήματα ανασφάλειας και θυμού. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να το οδηγήσει σε αντιδραστική ή εχθρική συμπεριφορά απέναντί του. «Εσύ κάθεσαι εδώ με κοιτάς και προσποιείσαι ότι νοιάζεσαι για μένα».
Μεταβίβαση και ψυχοθεραπευτής
Ευθύνη των ψυχοθεραπευτών είναι να παραμείνουν αντικειμενικοί απέναντι στη μεταβίβαση: Δεν ενσαρκώνουν τον ρόλο που τους αποδίδει ο θεραπευόμενος. Στα παραδείγματα που αναφέραμε, ο ψυχοθεραπευτής δεν πρέπει να κολακευτεί με τα λόγια του πελάτη του υιοθετώντας τον ρόλο του προστάτη και του σωτήρα, αλλά ούτε και να επιδείξει θυμό ως απάντηση στη δεύτερη προβολή. Οι θεραπευτές βοηθούν το υποκείμενο να συνειδητοποιήσει τη μεταβίβαση και να την κατανοήσει. Στη συνέχεια αναλύουν μαζί τους πραγματικούς λόγους που αυτή συνέβη.
Μεταβίβαση και στην καθημερινότητα
Το φαινόμενο της μεταβίβασης μπορεί να προκύψει και στην καθημερινή αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους. Αυτό συμβαίνει εάν το πρόσωπο που έχουμε απέναντί μας, μοιάζει με κάποιο σημαντικό του παρελθόντος. Κάτι από την εξωτερική εμφάνιση ή ένα στοιχείο της συμπεριφοράς του ενδέχεται να πυροδοτήσει ασυνείδητα αναμνήσεις. Με άλλα λόγια, η σύμπτωση των πληροφοριών ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν μπορεί να ενεργοποιήσει αποθηκευμένες πληροφορίες, οι οποίες με τη σειρά τους θα επηρεάσουν το συναίσθημα ή τον τρόπο συμπεριφοράς μας.
Οι άνθρωποι γενικώς ερμηνεύουμε τα συμβάντα της πραγματικότητας με βάση την αποθηκευμένη μας γνώση. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι ο άνθρωπος εκείνος με τη στολή και το όπλο είναι ένας αστυνομικός και όχι απλώς κάποιος που κυκλοφορεί με ένα θανατηφόρο εργαλείο ντυμένος με μαύρα ρούχα. Η αποθηκευμένη γνώση μάς βοηθά να ερμηνεύουμε τον κόσμο και να ρυθμίζουμε τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας.
Η ταύτιση ανάμεσα σε αυτό που έχουμε στη μνήμη μας και σε αυτό που αντικρίζουμε είναι μεγίστης σημασίας για να προσαρμοστούμε στην καθημερινότητα. Η κοινωνιογνωστική προσέγγιση υποστηρίζει πως οι άνθρωποι κατασκευάζουν την πραγματικότητα που ζουν μέσα από την κοινωνική αλληλεπίδραση, δίνοντας έτσι μια νέα εξήγηση στο φαινόμενο της μεταβίβασης που είχε περιγράψει ο Φρόιντ.
Βιβλιογραφία:
Cervone D., & Pervin, L.A. (2013). ΘΕΩΡΙΕΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ. Αθήνα: Gutenberg.
McLeod, J. (2003). Εισαγωγή στη συμβουλευτική. Αθήνα: Μεταίχμιο.
