Λίγο έξω από το χωριό Ελληνικό (Λοζέτσι) των Κατσανοχωρίων Ιωαννίνων βρίσκεται η επιβλητική και εντυπωσιακή Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας, ένα από τα πιο ιστορικά και ονομαστά μοναστήρια της Ηπείρου, που τιμάται από τους ανθρώπους της περιοχής, αλλά και από τους τουρίστες, που το επισκέπτονται από όλη την Ελλάδα.
Τσούκα, στην ντοπιολαλιά σημαίνει “στρογγυλή κορυφή βράχου”, εξ ου και το όνομα της μονής. Ευλαβικά, περνάμε την πέτρινη, τοξωτή πύλη με ανάγλυφο τον Άγιο Γεώργιο. Μπαίνοντας, η εικόνα του Γενέσιου της Θεοτόκου, που είναι αφιερωμένη η μονή, δίπλα τα μανουάλια, πολλές φλογίτσες «εκπέμπουν» ψηλά τις δεήσεις μας. Ανεβαίνουμε στην αυλή, δεξιά μας «στέκει» από το 1734, το παλιότερο κτίσμα της μονής, μετά το Καθολικό. Ο τοίχος του, που όταν ανακαλύφθηκε μάγεψε, έχει τοιχογραφίες με φυτά, λουλούδια, πουλιά, αγγελικές μορφές που «οδηγούν» ευθύς τον πιστό στην αγαλλίαση.
Στο εσωτερικό του Καθολικού υπάρχει επιγραφή στο υπέρθυρο (σήμερα δεν διακρίνεται) και που αναφέρει, ότι ο ναός “ιστορήθη” με δαπάνη του κτήτορα Αλεξίου Παπαϊωάννου και “εχρυσώθη” το 1779 από τον Αθανάσιο Ιωάννου, ιερέα από το Καπέσοβο. Εσωτερικά το Καθολικό που είναι μέτριο σε μέγεθος διαθέτει τόξα και κολόνες στο νάρθηκα. Είναι αγιογραφημένο με περίτεχνες και εντυπωσιακές τοιχογραφίες, που δυστυχώς σήμερα όμως έχουν επικαλυφθεί από την αιθάλη, αλλά διακρίνεται παραδόξως το φωτοστέφανο των αγιογραφημένων Αγίων.
Η παράδοση θέλει την μονή Τσούκας, να ιδρύεται λίγο μετά την εύρεση της εικόνα της Παναγιάς στον βράχο. Οι χωριανοί αποφάσισαν, να κτίσουν εκκλησάκι χαμηλότερα, για να «στεγάσουν» την εικόνα. Η επιθυμία Της, όμως ήταν άλλη, αφού κάθε βράδυ, η εικόνα με θαυμαστό τρόπο γύριζε πίσω, στο σημείο που είχε βρεθεί. Τελικά η μονή κτίστηκε στην αγκαλιά του βράχου. Ίσως, η παράδοση κρύβει και έναν ιστορικό πυρήνα. Μπορεί να προϋπήρχε ασκηταριό στο βράχο, στην θέση που κτίστηκε η μονή. Κατά το ισλαμικό δίκαιο, μόνο αν υπήρχε «λατρευτικός χώρος» στο σημείο επιτρεπόταν να κτιστεί εκκλησία. Ο ηγούμενος Γαβριήλ, το 1781, με περίφημους κτιστάδες της πέτρας, έκτισαν τη Μονή, που ανακατασκευάστηκε όμως το 1874, αφού ο χρόνος άφησε ανεξίτηλα σημάδια.
Στην αυλή δεσπόζει η δεξαμενή του 1730, που «μαζεύει» το νερό της βροχής και του χιονιού. Ολόγυρα στο καθολικό, τα κελιά και τα χαγιάτια. Το ηπειρώτικο έθιμο «θέλει», μετά από τάμα, η εκκλησία να «ζώνεται» με κερί. Έτσι το κακό «ξορκίζεται» και η υγεία, η ευημερία, και η ευτεκνία της οικογένειας «προστατεύεται». Τα κελιά εκτείνονται στην νοτιοδυτική και βόρεια πλευρά στο εσωτερικό της Μονής, που στο κέντρο της αυλής υπάρχει μία μεγάλη στέρνα, ενώ ολόκληρο το συγκρότημα των κτισμάτων είναι με πέτρα.
Η μονή περιβάλλεται από ψηλό περιβολότοιχο και τα διώροφα κελιά (στο μεγαλύτερο μέρος τους κτίσματα του 18ου-19ου αι.) έχουν αναστηλωθεί τα τελευταία χρόνια. Στο πίσω μέρος της μονής ο επισκέπτης και προσκυνητής της μονής μπορεί να θαυμάσει τη χαράδρα του Αράχθου ποταμού, που έχει χαρακτηριστεί ως τοπίο ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Από εκεί, μπορεί κάποιος να ξαποστάσει και να δει ολόκληρη την περιοχή, έχοντας μία πανοραμική, πρωτόγνωρη και εντυπωσιακή θέα, ακριβώς κάτω από τα πόδια του ενώ σύμφωνα με τον ποιητή Κώστα Κρυστάλλη το μοναστήρι της Τσούκας ήταν φημισμένο για το ιαματικό του νερό και εξακολουθεί να είναι και σήμερα.
Πώς πηγαίνουμε
Από τα Ιωάννινα απέχει 25 χιλιόμετρα. Ακολουθούμε την διαδρομή Ιωάννινα-Ανατολή-Κατσικάς και με κατεύθυνση προς Πράμαντα–Ελληνικό και σε 1 χιλιόμετρο συναντάμε την Μονή Τσούκας. Αέρας καθάριος βουνίσιος, χρώματα του πράσινου, του λευκού του χιονιού και του βαθύ γαλάζιου του ουρανού. Οπωσδήποτε δείτε στο Ελληνικό, το μουσείο «Σύγχρονης Τέχνης Θεόδωρου Παπαγιάννη». Ο σπουδαίος γλύπτης γεννήθηκε εδώ και τα έργα του αφορούν στις ζωντανές του μνήμες και τα βιώματά του τόπου του.
Πότε εορτάζει
Είναι αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου, άρα γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, ημέρα κατά την οποία συρρέει πλήθος προσκυνητών και γίνεται λαμπρό πανηγύρι. Το πανηγύρι της Τσούκας είναι πολύ γνωστό και αποτελεί το μεγαλύτερο προσκύνημα στο νομό Ιωαννίνων .Την παραμονή στο μοναστήρι της Τσούκας γίνεται εσπερινός και αρτοκλασία και έπειτα προσφέρεται δείπνο σε όλους τους προσκυνητές και τους επισκέπτες. Την επομένη μετά τη θεία λειτουργία γίνεται το παραδοσιακό πανηγύρι στο προαύλιο της ιερής μονής, ενώ το βράδυ το πανηγύρι μεταφέρεται στα κέντρα διασκέδασης του χωριού.
Πηγές:
Σύνταξη κειμένου: Μίλτος Γήτας
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου
